Danh trà Việt: Từ giá trị lịch sử đến thách thức vươn tầm thế giới

Trà Việt Nam sở hữu bề dày lịch sử đáng tự hào cùng chất lượng cao, nhưng vẫn chật vật để tạo dựng danh tiếng trên bản đồ trà quốc tế.

Cuối năm 2019, tại một buổi đấu giá ở Hong Kong, bộ bảy bánh trà nhãn hiệu “Trà Bánh Hà Nội” sản xuất từ năm 1930 đã được mua với giá 1,5 triệu đô la Hong Kong, đánh dấu một kỷ lục mới trong ngành trà Việt. Đại diện công ty Thiên Vân Sơn, đơn vị chuyên sản xuất trà truyền thống, khẳng định rằng xét về hương, vị, và màu sắc, Trà Bánh Hà Nội không hề kém cạnh so với trà Phổ Nhĩ nổi tiếng của Vân Nam, Trung Quốc. Tuy nhiên, giá cả của loại trà Việt này vẫn dễ tiếp cận hơn. Hiện nay, Thiên Vân Sơn tiếp tục cung cấp sản phẩm này tại thị trường nội địa với mức giá hơn 4,2 triệu đồng mỗi cối trà.

Dù có những dấu ấn đặc biệt, trà Việt vẫn chưa đạt được vị trí xứng đáng trên thị trường thế giới. Theo ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, hiện Việt Nam sản xuất khoảng 15 loại trà khác nhau, chủ yếu là trà đen và trà xanh. Tuy nhiên, giá xuất khẩu bình quân chỉ đạt 65% so với mức trung bình toàn cầu, thậm chí chỉ bằng 55% giá của Ấn Độ và Sri Lanka – hai quốc gia đứng đầu về xuất khẩu trà.

Nguyên nhân của vấn đề này, theo ông Hoàng Vĩnh Long, Chủ tịch Hiệp hội Chè Việt Nam, là do ngành trà Việt vẫn bị coi là nguồn cung cấp giá rẻ. Người sản xuất chưa tập trung cải tiến chất lượng hay đổi mới sản phẩm, thay vào đó chỉ chú trọng sản xuất để đáp ứng nhu cầu trước mắt. Sự phân mảnh trong sản xuất – với hàng trăm cơ sở nhỏ lẻ tại một số tỉnh – còn khiến thị trường bị cạnh tranh không lành mạnh. “Khi sản xuất dàn trải, không có sự liên kết, ngành trà sẽ khó thoát khỏi định kiến giá rẻ trên thị trường quốc tế,” ông Long nhấn mạnh.

TOP CÁC QUỐC GIA SẢN XUẤT TRÀ NHIỀU NHẤT

Trà xanh hiện chiếm tới 94% lượng trà xuất khẩu, nhưng đây chỉ là dòng sản phẩm cấp thấp với công đoạn chế biến đơn giản. Các loại trà cao cấp như trà đen, trà oolong, hay trà ướp hoa chỉ chiếm 6% tổng xuất khẩu. Mặc dù giá xuất khẩu của trà oolong (2.900 USD/tấn) và trà ướp hoa (2.100 USD/tấn) rất cao, lượng xuất khẩu thấp khiến đóng góp kinh tế của chúng không đáng kể.

Với lịch sử trồng trà hàng ngàn năm, Việt Nam đứng thứ 5 thế giới về sản xuất và xuất khẩu trà. Đặc biệt, nước ta sở hữu khoảng 20.000 ha chè Shan cổ thụ, nhiều vùng trà nổi tiếng như Suối Giàng (Yên Bái), Hà Giang, hay Tà Xùa (Sơn La). Những chuyên gia quốc tế đánh giá cao chất lượng trà Việt, minh chứng là dòng trà xanh Shanam được Tea Epicure của Mỹ xếp vào top đầu thế giới với số điểm 94/100.

Tuy vậy, các thương hiệu trà Việt Nam vẫn thiếu sức lan tỏa mạnh mẽ. Khi thị hiếu tiêu dùng toàn cầu dần chuyển sang các dòng trà chế biến sâu và trà đặc sản như Darjeeling, Đại Hồng Bào hay Thiết Quan Âm, ngành trà Việt cần tập trung đổi mới sản phẩm để đáp ứng xu hướng này.

Ông Đoàn Anh Tuân, Giám đốc Công ty Thế Hệ Mới – đơn vị sở hữu thương hiệu Cozy, chia sẻ rằng việc gắn kết sản xuất với nhu cầu thị trường là yếu tố sống còn. Đồng thời, sự hợp tác giữa doanh nghiệp, nông dân và chính quyền địa phương trong xây dựng vùng nguyên liệu là chìa khóa để phát triển trà đặc sản.

Bài học từ thương hiệu TWG của Singapore cũng là minh chứng rõ nét. TWG đã đạt được danh tiếng toàn cầu nhờ đảm bảo chất lượng đồng đều, liên tục sáng tạo ra các dòng trà mới và đầu tư vào thiết kế bao bì theo mùa, tạo sức hút mạnh mẽ trên thị trường.

Để danh trà Việt có thể khẳng định vị thế trên thế giới, cần những chiến lược dài hạn tập trung vào chất lượng, đổi mới, và xây dựng thương hiệu. Vươn lên từ những giá trị lịch sử, ngành trà Việt Nam hoàn toàn có tiềm năng trở thành biểu tượng văn hóa và niềm tự hào quốc gia.